Αξίζει να περιγράψουμε με συμβολικά νούμερα τη διάσταση του προβλήματος για να κατανοήσουμε όλοι πόσο σημαντικό είναι να δράσουμε με το παράδειγμα και τη στάση ζωής μας. Σε πολιτικό επίπεδο, σε επίπεδο σχολείου με το δάσκαλο, τον καθηγητή και το γονιό, ακόμη και μέσα από την τηλεόραση με τον ηθοποιό ή τον παρουσιαστή.
Στην Ελλάδα έχουμε την υψηλότερη κατά κεφαλή κατανάλωση προϊόντων καπνού ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ: 800 τσιγάρα το δευτερόλεπτο, 75 εκατομμύρια τσιγάρα την ημέρα. Οι Ελληνίδες κατατάσσονται πρώτες στο κάπνισμα, είναι οι φανατικότερες καπνίστριες. Οι Έλληνες καπνιστές κατατάσσονται στην τέταρτη θέση. Κάθε χρόνο σημειώνονται 9 χιλιάδες θάνατοι που οφείλονται στο τσιγάρο. Εκτός από την σοβαρή επιβάρυνση στην υγεία των ανθρώπων, υπάρχει μεγάλη επιβάρυνση στο κόστος υγειονομικής περίθαλψης. Πριν από τέσσερις δεκαετίες ήμασταν πρώτοι στον κόσμο στο προσδόκιμο ζωής. Μέσα σε τέσσερις δεκαετίες έχουμε πέσει στη μέση της κατάταξης. Δεν ευθύνεται μόνο το κάπνισμα. Είναι η διατροφή, η άθληση, η αλλαγή των συνηθειών μας.
Θέλουμε πίσω την πρωτιά στο προσδόκιμο ζωής. Θα «ξαναπιάσουμε» την πρωτιά εάν κατανοήσουμε όλοι - και οι πολιτικοί και οι πολίτες – τη σημασία της προσωπικής βούλησης.
Η Παιδεία είναι σε όλους τους τομείς ο πυρήνας των αλλαγών. Τα σχολεία δεν είναι μόνο χώρος μάθησης. Είναι ένας χώρος όπου διαμορφώνονται αξίες, συμπεριφορές και στάσεις ζωής. Η πλειοψηφία των καπνιστών αρχίζει το κάπνισμα πριν από τα 18 και συνήθως όχι μετά τα 22. Είναι, λοιπόν, σημαντική η εφηβεία και οι παραστάσεις που λαμβάνουν τα παιδιά έως αυτή την ηλικία.
Η αντιμετώπιση δεν είναι διδακτική. Δεν αρκεί να κουνάς το χέρι και να λες «μην καπνίζεις». Η διαμόρφωση ενός πολίτη που κάνει επιλογές από νεαρή ηλικία συνδέεται με αρχές και αξίες που πρέπει να βρίσκονται οριζόντια στα μαθήματα και στα προγράμματα σπουδών.
Το Υπουργείο Παιδείας το 2010-2011 δούλεψε με 11 ομάδες σπουδαίων παιδαγωγών για τα νέα προγράμματα σπουδών του Δημοτικού και του Γυμνασίου, στα οποία υπάρχουν αξίες που διατρέχουν όλα τα μαθήματα. Δεν υπάρχει ένα μάθημα για το κάπνισμα ή για την Αγωγή Υγείας. Βρίσκονται οριζόντια παντού, με στόχο να διαμορφώσουν έναν πολίτη που θα έχει τη δυνατότητα να επιλέγει και να παλεύει για τις επιλογές του. Ελεύθερος πολίτης σημαίνει να γνωρίζει ότι πρέπει να προστατεύσει την υγεία του, ένα αγαθό που έχει σχέση με τη διατροφή, την άθληση και τις συνήθειες μας.
Ο πολίτης πρέπει από νεαρή ηλικία να γνωρίζει ότι η ελευθερία του σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου. Ότι δεν μπορεί να μην σέβεται την ελευθερία του διπλανού του και να τον ενοχλεί με τις πράξεις του. Πρέπει να γνωρίζει ότι οι κανόνες και οι νόμοι εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον και δεν είναι επιλογή του να τους εφαρμόζει ή μη. Όλα, λοιπόν, είναι θέματα Παιδείας, κουλτούρας και πολιτισμού.
Φέτος έγιναν στα σχολεία περίπου 2.000 εκδηλώσεις για το κάπνισμα και υπήρξε συνεργασία με πολλά Ιδρύματα. Ειδική πύλη με πληροφορίες θα είναι στη διάθεση εκπαιδευτικών και μαθητών. Είναι θετικό ότι, ήδη, έχουμε αλλαγή σε συμπεριφορές. Έχουμε μεγάλο πρόβλημα, αλλά και μια θετική τάση. Η ελληνική κοινωνία, από τις μικρές ηλικίες, αρχίζει να αντιδρά απέναντι στο κάπνισμα και να έχει πίστη στην αντιμετώπισή του.
Στόχος είναι να έχουμε δύο γενιές μαθητών που δεν καπνίζουν. Αυτό σημαίνει ότι θα μπορέσει να αλλάξει και η νοοτροπία στην κοινωνία. Για να το πετύχουμε αυτό χρειαζόμαστε στρατηγική βήμα προς βήμα. Έχουμε, ήδη, την πρώτη εργασία που έγινε από το Ίδρυμα Μπεχράκη σε συνεργασία με το Harvard και τις υπηρεσίες του Υπουργείου.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως το Ίδρυμα Μπεχράκη για τη σοβαρή δουλειά που έχει κάνει, καθώς και όλους τους ερευνητές και επιστήμονες του Harvard και των ελληνικών Πανεπιστημίων, που δουλεύουν σε αυτό το πρόγραμμα. Είναι μια συνολική στρατηγική που αφορά την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, το ειδικό υλικό, τον τρόπο που παρουσιάζεται στα παιδιά και τη δουλειά που γίνεται στα σχολεία. Το σημαντικότερο, όμως, είναι να υπάρχει συνέχεια.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους εκπαιδευτικούς που δούλεψαν με φαντασία την περασμένη σχολική χρονιά και τους μαθητές των σχολείων που με φρεσκάδα δίνουν τη δική τους προσέγγιση.
Τα προβλήματα – και το κατανοούμε περισσότερο μέσα στην κρίση- δεν αντιμετωπίζονται γενικώς από το κράτος με νόμους. Στην κοινωνία μας χρειάζονται οι περίφημες συνέργειες. Η Πολιτεία, η Αυτοδιοίκηση, οι οργανωμένοι φορείς εθελοντικής προσφοράς, τα Πανεπιστήμια, οι ερευνητές, οι δάσκαλοι, οι γονείς, είμαστε όλοι μια κοινωνία που με οργανωμένο τρόπο οφείλουμε να δείξουμε την αλληλεγγύη μας και την αποφασιστικότητά μας για να βγούμε από κάθε είδους κρίση. Η ιστορία μάς έχει αποδείξει ότι μπορούμε να το πετύχουμε.