Άρθρο Αννας Διαμαντοπούλου για την ειδική έκδοση του Βήματος: Τελευταία χρονιά «μπόνους»!

Το 2026 δεν προδιαγράφεται ως χρονιά ευφορίας για την παγκόσμια οικονομία. Οι διεθνείς εκτιμήσεις συγκλίνουν σε ρυθμούς ανάπτυξης λίγο πάνω από 3%, με υψηλό δημόσιο χρέος, γεωπολιτικούς κινδύνους, ενεργειακές ανακατατάξεις και την τεχνολογική επανάσταση να τρέχει ταχύτερα από τους θεσμούς. Η εποχή της «εύκολης παγκοσμιοποίησης» έχει τελειώσει. Μπαίνουμε σε μια περίοδο χαμηλότερης αλλά πιο ασταθούς ανάπτυξης, όπου η ασφάλεια, η αυτάρκεια και η παραγωγική ισχύς επιστρέφουν στο κέντρο της πολιτικής.

Μέσα σε αυτό το παγκόσμιο περιβάλλον, η Ελλάδα μπαίνει στο 2026 με μια ιδιαιτερότητα που δεν επιτρέπεται να αγνοηθεί: είναι η τελευταία χρονιά πλήρους ροής πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης. Από το 2027 και μετά, το «εύκολο χρήμα» τελειώνει.

Και σύμφωνα με τις προβλέψεις το 2027 ο ρυθμός ανάπτυξης μειώνεται εμφανώς αποδεικνύοντας ότι η ανάπτυξη δεν είχε πραγματικό βάθος.

Σήμερα, η Ελλάδα εμφανίζει ρυθμούς ανάπτυξης γύρω στο 2%, υψηλότερους από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Όμως η εικόνα πίσω από τους αριθμούς παραμένει εύθραυστη: η κατανάλωση εξακολουθεί να ξεπερνά το 70% του ΑΕΠ, οι επενδύσεις κινούνται περίπου στο 15–16% όταν στην Ευρωζώνη ξεπερνούν το 21%, ενώ το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παραμένει επίμονα υψηλό. Με απλά λόγια η Ελλάδα εξακολουθεί να εισάγει περισσότερα απ’ όσα εξάγει.

Σε αυτό το σημείο επιλέγω τρεις τομείς, τους οποίους πιστεύω ότι ήδη καθορίζουν τη νέα παγκόσμια ισορροπία: την τεχνητή νοημοσύνη, την αμυντική βιομηχανία και τον αγροτικό τομέα.

Η τεχνητή νοημοσύνη εξελίσσεται σε οριζόντια υποδομή ισχύος. Δεν αφορά πια μόνο την πληροφορική. Εισέρχεται στη βιομηχανία, στη διοίκηση, στη γεωργία, στην άμυνα. Δημιουργεί άλματα παραγωγικότητας, αλλά και νέα πεδία ανισότητας, ελέγχου και συγκέντρωσης ισχύος. Οι παγκόσμιες επενδύσεις στην AI ξεπερνούν ήδη τα 200 δισ. δολάρια ετησίως. Οι χώρες που θα την ενσωματώσουν παραγωγικά θα αποκτήσουν συγκριτικό πλεονέκτημα. Οι υπόλοιπες ήδη εξαρτώνται τεχνολογικά και οικονομικά.

Η αμυντική βιομηχανία έχει επιστρέψει δυναμικά στο κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας. Οι στρατιωτικές δαπάνες ξεπερνούν τα 2,7 τρισ. δολάρια τον χρόνο και η Ευρώπη, μετά από δεκαετίες στρατηγικού εφησυχασμού, επανεξοπλίζεται. Η άμυνα δεν είναι πια μόνο ζήτημα ασφάλειας. Είναι ζήτημα βιομηχανικής πολιτικής, τεχνολογικής υπεροχής, θέσεων εργασίας και γεωπολιτικής ισχύος.

Ο αγροτικός τομέας επιστρέφει πιο αθόρυβα, αλλά ίσως πιο καθοριστικά στο επίκεντρο. Η κλιματική κρίση, οι πόλεμοι, οι διαταραχές στις αλυσίδες τροφοδοσίας, η ενεργειακή εξάρτηση της παραγωγής και το κόστος λιπασμάτων μετατρέπουν την τροφή σε ζήτημα διεθνούς ασφάλειας. Ο αγροτικός τομέας δεν αφορά πια μόνο την αυτάρκεια. Αφορά τη γεωπολιτική ισχύ. Όποιος ελέγχει την τροφή, ελέγχει κοινωνίες.

Αγροτικός τομέας: από τον μαρασμό στη στρατηγική αναγέννηση

Ο ελληνικός πρωτογενής τομέας βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού. Η μέση ηλικία των αγροτών ξεπερνά τα 57 έτη, το κόστος παραγωγής έχει εκτιναχθεί και τα ακραία καιρικά φαινόμενα πλέον δεν είναι εξαίρεση αλλά κανονικότητα. Ταυτόχρονα, η χώρα παραμένει καθαρός εισαγωγέας βασικών τροφίμων που θα μπορούσε να παράγει.

Αν δεν αλλάξει κάτι ριζικά, η Ελλάδα κινδυνεύει να εξελιχθεί σε χώρα που εξάγει τουρισμό και εισάγει τρόφιμα. Το 2026 για μια κυβέρνηση που θα συνειδητοποιούσε ότι για τον αγροτικό τομέα είναι η «ώρα μηδέν» θα έπρεπε να είναι η χρονιά μιας βαθιάς αγροτικής μεταρρύθμισης: αναδιάρθρωση καλλιεργειών με βάση το νερό και το κλίμα, ένταξη της τεχνητής νοημοσύνης στη γεωργία ακριβείας, σύνδεση παραγωγής–μεταποίησης–εξαγωγών και όροι αξιοπρεπούς ζωής για να μείνουν νέοι άνθρωποι στην ύπαιθρο. Το αγροτικό δεν είναι πια απλό παραγωγικό ζήτημα. Είναι ζήτημα εθνικής ανθεκτικότητας και κοινωνικής συνοχής.

Άμυνα: από τον μεγάλο πελάτη στον απαιτητικό συμπαραγωγό

Η Ελλάδα δαπανά πάνω από το 3% του ΑΕΠ για την άμυνα – από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη. Οι Ένοπλες Δυνάμεις ενισχύονται, αλλά το οικονομικό βάρος είναι τεράστιο και η εγχώρια αμυντική βιομηχανία παραμένει στο περιθώριο. Αγοράζουμε συστήματα δισεκατομμυρίων, αλλά η ελληνική συμμετοχή σε συμπαραγωγή, συντήρηση και τεχνογνωσία είναι περιορισμένη.

Η συναλλακτική σχέση με τις ΗΠΑ προσφέρει ασφάλεια την οποία δεν υποτιμώ αλλά δεν είναι υλικά ανταποδοτική.

Το 2026 πρέπει να είναι χρονιά πολιτικής διεκδίκησης: όχι άλλες μεγάλες αγορές χωρίς ουσιαστικό ελληνικό αποτύπωμα, γραμμές παραγωγής και συντήρησης στην Ελλάδα, σύνδεση της άμυνας με πανεπιστήμια, έρευνα και νεοφυείς επιχειρήσεις, διαφάνεια και στρατηγικός σχεδιασμός.

Τεχνητή νοημοσύνη: εθνική υποδομή ή νέος μηχανισμός ανισοτήτων

Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αυξήσει σημαντικά την παγκόσμια παραγωγικότητα, αλλά ταυτόχρονα απειλεί εκατομμύρια θέσεις εργασίας χαμηλής και μεσαίας εξειδίκευσης. Για την Ελλάδα το δίλημμα είναι καθαρό: θα είναι απλός καταναλωτής εφαρμογών ή θα εντάξει την AI στην παραγωγή, στη γεωργία, στη μεταποίηση, στο κράτος και στην άμυνα;

Το 2026 πρέπει να μας βρει με εθνική στρατηγική τεχνητής νοημοσύνης με παραγωγικό προσανατολισμό, μαζική επένδυση σε δεξιότητες και ισχυρό θεσμικό πλαίσιο για εργασία, δημοκρατία και προσωπικά δεδομένα.

Το πραγματικό διακύβευμα

Θα ήθελα να οραματιστώ το 2026 ως χρονιά πολιτικής αλλαγής. Ως την χρονιά που η Ελλάδα θα άρχιζε να περνά από την οικονομία της κατανάλωσης στην οικονομία της παραγωγής, από την εξάρτηση στη διεκδίκηση, από τις επιδοτήσεις στις μεταρρυθμίσεις.

Γράφοντας αυτό το άρθρο, η σκέψη μου ήταν απλή: τι θα πρότεινα εγώ αν το ΠΑΣΟΚ ήταν σήμερα στην εξουσία. Και η απάντηση είναι μία: ότι οι μεταρρυθμίσεις στο δεύτερο τέταρτο του 21ου αιώνα είναι το μεγάλο εθνικό στοίχημα.

Είμαστε μια χώρα που γερνά, καταναλώνει και εισάγει. Όταν γύρω μας όλα αλλάζουν, εμείς μένουμε παγωμένοι υποδεχόμενοι απλά ευρωπαϊκά χρήματα.

Προφανώς και έχουμε δυνατότητες επιτυχίας γιατί έχουμε ανθρώπινο κεφάλαιο, στρατηγική γεωγραφική θέση παραγωγικές νησίδες αριστείας και περιφέρειες με συγκριτικά πλεονεκτήματα.

Μετα από τρία μνημόνια και κρίσεις απαιτείται πλέον μια βαθειά πολιτική αλλαγή στο τρόπο που βλέπουμε το παρόν και το μέλλον… αρκετά με το παρελθόν.