Αγαπητά μέλη της οικογένειας,
Αξιότιμοι εκπρόσωποι του Ιδρύματος,
φίλες και φίλοι από τα Χανιά, την Κρήτη, την Ελλάδα, τον κόσμο, σήμερα στεκόμαστε μπροστά σε μια απώλεια που μοιάζει σχεδόν αδιανόητη: χάσαμε τον Νικόλαο Εμμ. Παπαδάκη, τον Νίκο μας, τον άνθρωπο που έδωσε σάρκα και οστά στη μνήμη του Ελευθερίου Βενιζέλου και που έγινε ο ίδιος μια ζωντανή γέφυρα ανάμεσα στην Ιστορία και την ζωή.
Ως Υπουργός Παιδείας είχα την τιμή να συνεργαστώ στενά με το Εθνικό Ίδρυμα «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος». Μαζί εκδώσαμε πολύτιμα βοηθήματα για τη διδασκαλία της ιστορίας, δίνοντας στους μαθητές μας όχι απλώς χρονολογίες αλλά τα εφόδια για κριτική σκέψη.
Ο Νίκος Παπαδάκης ήταν η «ψυχή» αυτής της προσπάθειας· με τη στωικότητα του ερευνητή και τη φλόγα ενός δασκάλου επέμενε ότι κάθε νέα γενιά οφείλει να συναντά τον Βενιζέλο πέρα από μύθους ή στερεότυπα. Κι όταν βράδια στα Χανιά— εκεί όπου χτυπά η καρδιά της οικογένειάς μου— συζητούσαμε επί ώρες, με μάθαινε πώς πίσω από κάθε τεκμήριο κρύβεται μια ηθική στάση: «Το πιστεύεις», μου είπε κάποτε, «ότι ακόμη λαμβάνω επιστολές γεμάτες άρνηση για τον Βενιζέλο; Μα εγώ, όλα τα μελετώ και σε όλους απαντώ». Σ’ εκείνη τη φράση κλείνεται το ήθος του: αφοσίωση στην αλήθεια, αντοχή στη διαφωνία, σεβασμός στον άλλο.
Ο Νίκος Παπαδάκης μελέτησε αντικειμενικά και σε βάθος το έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου, τον άνθρωπο και πολιτικό που διπλασίασε την Ελλάδα, έθεσε τις βάσεις του εκσυγχρονισμού σε μια σειρά πολιτικών και παραμένει ο εμπνευστής της μεγάλης Δημοκρατικής Παράταξης. Ανέδειξε ολόκληρη την εποχή του, μια εποχή διχασμών, πολεμικών συγκρούσεων, μεγάλων ιδεολογικών παθών. Με τη βαθιά του έρευνα απέδειξε πόσο καταστροφική μπορεί να γίνει η αλαζονεία, ο αυταρχισμός, η εμπάθεια— πάθη που γνωρίζουμε πως δεν έχουν εκλείψει. Στο ταραγμένο διεθνές σκηνικό του σήμερα, όπου παλιές βεβαιότητες γκρεμίζονται και νέες ισορροπίες αναζητούνται, το έργο του αποκτά επείγοντα χαρακτήρα: μάς θυμίζει ότι μεγάλα γεωπολιτικά άλματα απαιτούν ηγέτες με διεθνή εμβέλεια, εμπειρία, γνώση αλλά κυρίως θάρρος για υπερβάσεις.
Ο ίδιος ο Βενιζέλος , τον οποίο ο Νίκος Παπαδάκης πρόβαλε ως παγκόσμιο σημείο αναφοράς με τα παραρτήματα του Ιδρύματος σε Ευρώπη, Αμερική και Ωκεανία, υπήρξε υπόδειγμα τέτοιας ηγεσίας. Σήμερα, σε μια Ευρώπη αμήχανη μπροστά σε πολέμους, μεταναστευτικές ροές και τεχνολογικές επαναστάσεις, χρειαζόμαστε επειγόντως εκείνη την οικουμενική ματιά που ο Νίκος Παπαδάκης μελετούσε και δίδασκε.
Δεν ήταν όμως μόνον ιστορικός ή διορατικός διευθυντής· υπήρξε ένας γνήσιος Κρητικός με αρχοντιά και μέτρο υπήρξε το πρόσωπο της Κρήτης που όλοι θαυμάζουμε στον αντίποδα της άθλιας επικαιρότητας που ζούμε. Υπήρξε ο ανυποχώρητος στις θέσεις του Κρητικός που φρόντιζε να καθρεφτίζεται το «βέλτιστο» σε καθετί: στις βιβλιοθήκες που ίδρυσε, στα συνέδρια που οργάνωσε, στα άρθρα που έγραψε για να γίνουν γέφυρες ανάμεσα σε ειδικούς και απλούς πολίτες. Κι αν σήμερα οι νέοι ιστορικοί διαθέτουν πλουσιότερα αρχεία, αν οι δάσκαλοι των σχολείων έχουν πληρέστερα εγχειρίδια, το οφείλουν και σε εκείνον.
Ας κρατήσουμε, λοιπόν, όχι μόνο τη λύπη, αλλά και το χρέος.
Να συνεχίσουμε το νήμα που εκείνος άπλωσε.
Να μελετούμε χωρίς παρωπίδες.
Να διαφωνούμε χωρίς μίσος.
Να επιδιώκουμε ενότητα χωρίς μικροψυχία.
Να ζητάμε από την πολιτική όραμα και θάρρος, όχι μόνο διαχείριση.
Ο Νίκος Παπαδάκης έλεγε πως «η Ιστορία είναι η επιστήμη που νικά τον θάνατο». Συμφωνώ. Γιατί όσο διαβάζουμε, συζητάμε, διδάσκουμε, όσο κρατάμε ζωντανή την αλήθεια—οι άνθρωποι που πρόσφεραν στον τόπο μένουν μαζί μας και μας συμβουλεύουν.
Ο Νίκος Παπαδάκης θα είναι εδώ: στα βιβλία του, στα αρχεία που οργάνωσε, στους συνεργάτες που ανέδειξε, στα παιδιά που θα μάθουν αλλιώς ιστορία, στον καλύτερο εαυτό που μας ζητούσε να έχουμε.
Καλό ταξίδι, Νίκο. Αιωνία σου η μνήμη.
Αιωνία του η μνήμη.