Η απάντηση στη σημερινή κρίση επιχειρείται μέσα από την υλιστική προσέγγιση, αν μου επιτρέπεται ο όρος της μαρξιστικής προσέγγισης.
Στόχοι συγκεκριμένοι, δημοσιονομική πειθαρχία, οικονομικοί περιορισμοί, στόχοι ανά τομέα, ανατροπές με νομοθετική βούλα στα κοινωνικά και ατομικά δεδομένα, όχι πάντα θετικά για τη χώρα και για τους ανθρώπους. Όλα σήμερα εξετάζονται κάτω από την οικονομική και τεχνική τους διάσταση. Η αφαίρεση και η διαίρεση γίνονται οι βασικές πράξεις αντιμετώπισης μιας αδιέξοδης οικονομικής εξίσωσης, με άπειρους άγνωστους παράγοντες.
Η κρίση όμως των αριθμών έχει πολύ βαθύτερα αίτια και συνυπάρχει με άλλες κρίσεις. Με κρίση αξιών και αρχών. Χρειαζόμαστε μια βαθιά εσωτερική ανασκόπηση και αυτογνωσία.
Ζήσαμε μια μακρά περίοδο όπου η κατανάλωση έγινε αξία. Η ατομική ευημερία έγινε υπέρτατη αρχή. Η καταπάτηση των συλλογικών κανόνων έγινε μια καθημερινότητα χωρίς συνέπειες. Και οι ήρωες και τα πρότυπα της εποχής για τους νέους, ξεπηδούν μέσα από τα reality shows και τις οθόνες της τηλεόρασης.
Οι βασικές έννοιες της κοινωνικής δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης, της δημοκρατίας, ερμηνεύτηκαν κατά το δοκούν. Σημαντικές αρχές της αριστείας στο χώρο της Παιδείας, της επιβράβευσης της προσπάθειας, της αξιοκρατίας, απαξιώθηκαν και μπήκαν στο περιθώριο.
Δε χωράει αμφιβολία ότι η ευθύνη ανήκει σε μεγάλο βαθμό στο πολιτικό σύστημα. Για αυτό και το πολιτικό σύστημα υφίσταται σήμερα τα αποτελέσματα αυτής της πορείας.
Είναι όμως βολικό και εύκολο να εντοπίζουμε τόσο απλά τα αίτια και να αποδίδουμε ευθύνες, βάζοντας μια τελεία. Αυτή η κρίση έχει ιστορικά και όχι συγκυριακά χαρακτηριστικά, γιατί ουσιαστικά θέτει σε αμφισβήτηση το εποικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης -μεγάλο επίτευγμα της ευρωπαϊκής ηπείρου και όχι μόνο.
Είναι μια κρίση που κανείς δεν ξέρει τις συνέπειες και την πορεία της. Σε αυτή όμως την κρίση είναι σαφές ότι η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί μόνο με την υλιστική προσέγγιση, αλλά είναι αναγκαία και η ιδεαλιστική.
Οι ηγεσίες της πολιτικής οφείλουν πλέον να έχουν εθνικά χαρακτηριστικά. Η χώρα χρειάζεται εθνικές ηγεσίες, που βασίζονται πάνω στα βάθρα των ελληνικών αρχών και αξιών, σε βάθρα του παρελθόντος, πάνω στα οποία πραγματικά χτίστηκε ο σύγχρονος κόσμος.
Χρειάζεται να οδηγήσουν με τόλμη και σύνεση, όπως λέει ο Πλάτωνας στον «Πολιτικό», τα πράγματα αλλού. Χρειάζεται κάθε στιγμή η τόλμη του να αποφασίζεις και η σύνεση του να μην προκαλείς.
Την ίδια στιγμή όμως μεγάλη ευθύνη έχουν και οι ηγεσίες του πνεύματος, που αυτή τη στιγμή καλούνται, όσο ποτέ στη σύγχρονη ιστορία, να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο.
Να εγκαταλείψουν την εύκολη αντίσταση της δημοσιογραφικής κριτικής γενικά στην εξουσία και να δημιουργήσουν οι ίδιοι τα φωτεινά παραδείγματα που έχουμε ανάγκη.
Σήμερα, ίσως η πιο επείγουσα, η πιο σημαντική, η πιο δύσκολη, η πιο αναγκαία αλλαγή είναι αυτή της Παιδείας. Η αλλαγή αυτή έχει δύο σημαντικούς πυλώνες.
Ο ένας αφορά στο εκπαιδευτικό σύστημα. Η αλλαγή των εκπαιδευτικών διαδικασιών σε όλες τις βαθμίδες. Μια μεταρρύθμιση και μια διαδικασία δύσκολη, εξαιρετικά απαιτητική, χρονοβόρα -αν θέλουμε να είμαστε αποτελεσματικοί- που ουσιαστικά βάζει τις βάσεις για μια νέα Ελλάδα.
Ο δεύτερος πυλώνας στην αλλαγή της Παιδείας, είναι η ανάδειξη και η εκ νέου νοηματοδότηση των σημαντικών αξιών που έχουμε ανάγκη και των αρχών που αφορούν σε ατομικά, αλλά και σε συλλογικά διακυβεύματα.
Και εδώ, ζητείται πνευματικός λόγος. Εδώ ζητείται πνευματική ηγεσία. Με λόγο θετικό και ανορθωτικό, οι άνθρωποι του πνεύματος, της διανόησης, καλούνται σήμερα να νοηματοδοτήσουν και να αναζωογονήσουν κλασικές και διαχρονικές αξίες: την κοινωνική δικαιοσύνη -όπως σήμερα πρέπει και οφείλουμε να τη βιώσουμε- την αλληλεγγύη, τη δημοκρατία, που απειλείται από πολλές πλευρές, αλλά και τη συλλογικότητα, σε μια χώρα όπου -μέσα από όλα τα συστήματα λειτουργίας των τελευταίων δεκαετιών- ο ατομισμός είναι η κυρίαρχη αρχή.
Όλες αυτές οι αρχές που βλέπει κάποιος τις ρίζες τους στον ελληνικό πολιτισμό και στην ελληνική φιλοσοφία, πρέπει σήμερα να έρθουν στο προσκήνιο και να αποτελέσουν τον πολλαπλασιαστή ισχύος, για να συντελέσουν σε ένα νέο, κοινωνικό όραμα, που έχουμε ανάγκη.
Ένα νέο όραμα, που θα σπάσει την απαισιοδοξία και την κατήφεια ενός ολόκληρου λαού. Ένα συλλογικό όραμα, που έχουμε ανάγκη και που οι πνευματικές δυνάμεις καλούνται να μπουν στην πρωτοπορία.
Το συνέδριο αυτό δίνει ελπίδα. Καινοτομεί και προκαλεί, χρησιμοποιώντας τα πλέον εξελιγμένα μέσα της σημερινής εποχής. Μηδενίζει μέσα από το διαδίκτυο αποστάσεις και χρόνο και δημιουργεί το σημαντικότερο επίτευγμα αυτού του αιώνα, τα δίκτυα ανθρώπων -δίκτυα σε κάθε σημείο του πλανήτη, που ενώνουν γενιές, ειδικότητες, διαφορετικές ενδιαφέροντα, διαφορετικές δομές και θεσμούς. Αυτή τη στιγμή που μιλάμε μας παρακολουθούν από όλα τα σημεία του κόσμου, άνθρωποι που έχουν αυτό το ενδιαφέρον.
Σήμερα εδώ βρίσκεται ένα «πνευματικό μελίσσι», σπουδαίων ανθρώπων, από όλες τις γενιές.
Ο τόπος έχει τη δική του αύρα. Βρισκόμαστε δίπλα στον ιερό βράχο. Ο χρόνος έχει τη δική του σημασία. Βρισκόμαστε στην καρδιά μιας πολύ μεγάλης κρίσης.
Αυτή η συνάντηση, δίνει την ελπίδα ότι θα δημιουργήσει έναν πολιτισμικό και μορφωτικό θεσμό -τους Διαλόγους των Αθηνών- που τον έχουμε ανάγκη ως κοινωνία και ως Ευρώπη. Κανένα γεγονός πλέον δεν έχει εθνικά και αυστηρά τοπικά χαρακτηριστικά, πόσο μάλλον ένα γεγονός με την παρουσία τόσων σημαντικών ανθρώπων από όλα τα σημεία του κόσμου.
Αυτή η βάση ενός πολιτισμικού και μορφωτικού θεσμού, που μπορεί να ανοίξει τα φτερά του, να δημιουργήσει δυναμική και να πολλαπλασιάσει την πνευματική ισχύ που θέλουμε, ουσιαστικά δημιουργεί την ελπίδα.
Χρησιμοποιώ πολλές φορές αυτή τη λέξη, που νομίζω είναι η πιο αναγκαία σε αυτό το γκρίζο περιβάλλον που ζούμε. Η ελπίδα είναι το φυτίλι πνευματικών διεργασιών για την πνευματική και ηθική ανόρθωση της κοινωνίας μας. Γιατί αυτού του είδους η ανόρθωση είναι προϋπόθεση για τη συνολική ανόρθωση που χρειαζόμαστε ως έθνος, ως λαός, ως χώρα.
Κυρίες και κύριοι, σε αυτή την πολύ δύσκολη οικονομική περίοδο, δεν μπορώ παρά να συγχαρώ τους πρωταγωνιστές μιας τόσο μεγάλης πρωτοβουλίας και ενός τόσο μεγάλου έργου.
Όταν η χώρα ταλανίζεται από την οικονομική κρίση, είναι πολύ σημαντικό να εγκαινιάζουμε μεγάλα πνευματικά ιδρύματα.
Θα ήθελα, εκ μέρους της Κυβέρνησης, να συγχαρώ το ίδρυμα και να σας διαβεβαιώσω, ότι ελπίζουμε και περιμένουμε πολλά από όλους εσάς.
